Cmentarz Parafialny
Położenie i historia
Cmentarz grzebalny usytuowany tuż za murem okalającym teren kościoła zmieniał się wraz ze wzrostem obyczajowości i zamożności mieszkańców. Trudno jest ustalić datę kiedy został wydzielony teren przeznaczony na pochówek zmarłych natomiast wiadomo, że kilkakrotnie był powiększany kosztem sąsiadujących z nim pól gospodarzy kromołowskich i terenu należącego do dóbr kościelnych. W latach 2000-2001 zostało wyłożonych kostką brukową kilka alej o łącznej powierzchni 1300 m2, założone zostało oświetlenie, wodociąg, uporządkowany został drzewostan i zniknęły dzikie wysypiska odpadów. Stało się tak za sprawą kolejnych dobrych gospodarzy – księży proboszczów, którzy zadbali o wyposażenie cmentarza w odpowiednie pojemniki umożliwiające sortowanie odpadów. Cmentarz parafialny otoczony jest murem i bardzo skromnie wyposażony w drzewostan. Na cmentarz prowadzą dwie bramy: od strony kościoła i od ulicy Karlińskiej.
Cmentarz w Kromołowie jak każda nekropolia stanowi zjawisko historyczne mówiące o losach mieszkańców parafii katolickiej bowiem jest na nim pochowanych wiele pokoleń. Najstarszy nagrobek jaki znajduje się na cmentarzu nosi datę 1822. Można jeszcze odszukać kilka prostokątnych mogił otoczonych darnią, z żelaznymi krzyżami z zamieszczonymi na nich tabliczkami informującymi kto spoczywa w mogile. Jest też wiele grobów z krzyżami bez tabliczek.
Zabytkowe nagrobki
Uwagę zwracają stare pomniki jak:
- kamienny rodziny Bilnickich: Marianny zmarłej w 1830 r., Anastazego zmarłego w 1822 r. i Antoniego – burmistrza miasta Kromołowa zmarłego w 1830 r.,
- kamienny w kształcie drzewa z 1909 r. Jana Zygmańskiego,
- kamienny z rzeźbą anioła na szczycie z 1911 r. Irenki Kwiatkowskiej,
- żelazny okazały nagrobek na mogile rodziny Zachertów: Fryderyka zmarłego w 1847 r., Ludwika zm. w 1849 r. i Edmunda zm. w 1904 r.
Wszystkie cztery znajdują się przy głównej alei.
Pomniki późniejsze są cementowe, granitowe, pojedyncze lub podwójne, rodzinne. Od pewnego czasu w przypadku grobów rodzinnych nastał zwyczaj budowania piwniczek.
Mogiły księży
Na cmentarzu znajdują się mogiły księży: Antoniego Obarskiego – Jubilata Zakonu Serafickiego Braci Mniejszych, Wikariusza Parafii Kromołów zmarłego w 1910 r., Stanisława Ciszewskiego – proboszcza parafii Kromołów zmarłego w 1958 r. oraz kromołowianina Stanisława Burzyńskiego – zmarłego w 1983 r., który pełnił funkcje duszpasterskie na Ziemiach Zachodnich.
Mogiły z okresu dwóch wojen światowych
Z okresu I wojny światowej mogiła 8 żołnierzy austriackich, która została zrekonstruowana wraz z pomnikiem chorążego Bronisława Kropaczka w 2008 r.
Napis na pomniku:
BOLESŁAW KROPACZEK
DOKTOR FILOZOFII GEOLOG KIEROWNIK
STACJI GEOLOGICZNEJ W BORYSŁAWIU
CHORĄŻY STANISŁAWOWSKIEGO PUŁKU
OBRONY KRAJOWEJ UR 1886 R.
W RZESZOWIE POLEGŁ W WALCE
POD KROMOŁOWEM 18 LISTOPADA 1914 R.
SPOKÓJ JEGO DUSZY
Pomnik ufundowali rodzice, którzy w 19.. przyjechali do Kromołowa i odpoczywali po trudach podróży u pp. Kończyków.
Na zbiorowej mogile zostały umieszczone żelazne krzyże odzyskane ze zdewastowanego cmentarza wojennego w Górze Włodowskiej.
Mogiła została odpowiednio oznakowana i można ją łatwo odszukać kierując się na prawo od głównej alei w środkowej części cmentarza.
Na wysokim drewnianym wysięgniku umieszczono następującą informację:
KWATERA WOJENNA
Spoczywa tutaj 8 nieznanych żołnierzy austriackich poległych w listopadzie 1914 roku podczas walk toczonych w okolicy Kromołowa. Obok ufundowany przez rodzinę poległego grób chorążego 20 Pułku Piechoty Obrony Krajowej ze Stanisławowa Bronisława Kropaczka.
„Groby żołnierzy są najlepszym kazaniem o pokoju”
Albert Schweitzer
Kwatera zrekonstruowana w 2008 roku z szacunku dla poległych przez ludzi doceniających tożsamość historyczno-kulturową regionu.
Z okresu II wojny światowej – zbiorowa mogiła żołnierzy polskich i radzieckich, która znajduje się w części wschodniej cmentarza – przy murze. Dwie niewielkie tabliczki zamieszczone na mogile informują:
- ZBIOROWA MOGIŁA 30 ŻOŁNIERZY RADZIECKICH POLEGŁYCH 19.01.1945 r.
- W ZBIOROWEJ MOGILE SPOCZYWAJĄ POLSKIE OFIARY DZIAŁAŃ WOJENNYCH W DN. 19.01.1945 r.
W 1967 r. staraniem Harcerzy i Zuchów Szczepu Płomienie wykonano estetyczną granitową płytę , na której umieszczono następującą informację w języku polskim i rosyjskim:
„PAMIĘCI ŻOŁNIERZY ARMII CZERWONEJ ORAZ POLSKICH OSÓB CYWILNYCH POLEGŁYCH 19.01.1945 R. PODCZAS DZIAŁAŃ WOJENNYCH W OKRESIE II WOJNY ŚWIATOWEJ”.
Mogiła jest zadbana, otoczona cementowym niskim murkiem i wysypana jasnym granitowym żwirem.
Przy głównej alei znajduje się grób rodziny Sularzów ze zdjęciem por. WP Antoniego Sularza kierownika szkoły kromołowskiej, który został zamordowany w Katyniu w 1942 roku w wieku 38 lat. Na grobie tabliczka informująca, że „Dąb Pamięci ku Jego czci został posadzony 17.09.2010 r. na placu Szkoły Podstawowej w Siedlcu Dużym” oraz motto:
„I chociaż raz zadana rana nigdy nie przestanie boleć ocalona prawda pozwoli wybaczyć”.
